Piblikasyon / Teknoloji

Kuizin ayisyen

Kuizin ayisyen an rich nan gou ak divèsite, ki reflete istwa ak kilti peyi a. Lè repa yo souvan yon opòtinite pou pote fanmi ak zanmi ansanm alantou manje bon gou ak selebre lavi. Yon fizyon bon gou nan gou Afriken, franse, Panyòl ak endijèn Taino. Li se souvan karakterize pa itilizasyon jenere nan epis santi bon, piman tchili ak remèd fèy aromat. Men kèk asyèt anblèm ak engredyan nan cuisine ayisyen an: Riz et Pois (Riz et Pois Rouges): Sa a se yon plat diri kwit ak pwa wouj, souvan akonpaye pa vyann (anjeneral vyann kochon oswa poul), legim ak epis santi bon. Griot: Sa yo se moso vyann kochon marinated ak fri jiskaske kroustiyan. Griot souvan sèvi ak diri ak pwa. Diri ak Djon Djon: Yon plat diri nwa prepare ak djondjon-djon, ki bay plat la yon koulè diferan ak gou inik. Pikliz: Yon kondiman pikant ki fèt ak chou, kawòt, piman ak zonyon marinated nan vinèg ak piman tchili. Lambi: Lambi se yon preparasyon ki fèt ak konk lanmè, souvan mitone nan yon sòs pikant. Accra: beye fri ki fèt ak manyòk, farin ak epis santi bon. Soup Joumou: Yon soup tradisyonèlman sèvi premye janvye pou selebre endepandans Ayiti. Li prepare ak joumou, vyann (anjeneral vyann bèf), legim ak epis santi bon. Bannann Peze: Tranch bannann bannann kraze ak fri, kreye yon sòt de galèt ki kroustiyan sou deyò a ak sansib sou andedan an. Tassot: Moso vyann, souvan vyann bèf oswa jenn ti kabrit, marinad, fri epi sèvi ak akonpayman tankou diri ak pwa.

Diri ak Djon Djon

Pami trezò gastronomik Ayiti genyen yon plat iconik, "Diri ak Djon Djon". Plat sa a, ki fèt ak diri ak dyondyon nwa yo rele "djon djon", pou kont li reprezante richès gastronomi ayisyen an. Preparasyon Diri ak Djon Djon mande engredyan ki senp men ak anpil atansyon chwazi pou kreye yon senfoni gou. engredyan de baz yo enkli diri, pwa (anjeneral pwa nwa), lwil oliv, zonyon, lay, ten, pèsi, pwav, djondyon djon djon. Djondjon se djondjon nwa ki andemik Ayiti. Koulè nwa yo bay plat la yon koulè karakteristik, pandan yo bay yon gou inik yo ajoute pwofondè san parèy nan diri a. Sa yo dyondyon yo souvan seche anvan yo itilize, kidonk entansifye bon sant yo. Maji nan Diri ak Djon Djon se nan preparasyon an. Diri a premye lave ak tranpe, Lè sa a, kwit ak pwa yo ak djondjon djon djon. Tout bagay la amelyore ak aromat tankou lay, zonyon, tim ak pèsi. Kwit dousman pèmèt diri a absòbe tout gou yo, kreye yon teksti imid ak santi bon. Djon djon djondjon, anplis ajoute yon koulè diferan, lage yon gou bwa, umami ki pè parfe ak diri. Li se konbinezon sa a nan engredyan ki senp men byen òkestre ki fè Diri ak Djon Djon tèlman inik. Diri ak Djon Djon souvan asosye ak selebrasyon ak moman lajwa ann Ayiti. Li souvan sèvi nan maryaj, selebrasyon familyal ak lòt evènman fèstivite. Richès nan gou ak aspè nan fèstivite nan plat la fè li yon senbòl nan konvivialité ak pataje. Pi plis pase yon plat, Diri ak Djon Djon se yon omaj bay kilti ayisyen an, ki reflete eritaj gastronomik ki pase de jenerasyon an jenerasyon.

Dany Laferrière

Dany Laferrière, ekriven, jounalis ak manm Akademi franse a, reprezante fyète literè Ayiti. Li te fèt 13 avril 1953 nan Pòtoprens, Laferrière te konkeri mond literè a ak talan eksepsyonèl li ak angajman li nan pwomosyon kilti ayisyen an. Vwayaj kaptivan li ak siksè entènasyonal fè l ’yon figi anblèm ki enspire ak elve nasyon ayisyen an. Dany Laferrière te grandi nan distri Bel Air nan Pòtoprens, benyen nan richès kilti ayisyen an. Sepandan, an 1976, devan yon klima politik difisil ann Ayiti, li te oblije ale ann egzil nan Quebec, Kanada. Se la ke karyè literè li vrèman pran. Premye woman li a, "Kijan pou fè lanmou ak yon nèg san fatige," ki te pibliye an 1985, te pwovoke konfli men tou te atire atansyon kritik. Laferrière te kontinye ekri sou tèm tankou idantite, ekzil ak dyaspora, kaptivan yon odyans mondyal. Travay li yo, tradui nan plizyè lang, te kontribye nan chanje pèsepsyon nan literati ayisyen entènasyonalman. Dany Laferrière se non sèlman yon ekriven akonpli, men tou yon anbasadè pasyone nan kilti ayisyen an. Ekri li yo eksplore aspè ki pi pwofon nan istwa Ayiti ak lavi chak jou, bay yon pèspektiv natif natal sou richès nasyon Karayib sa a. Prezans li nan Akademi Fransè depi 2013 reprezante yon rekonesans eksepsyonèl nan travay li ak yon viktwa pou literati ayisyen an. Nan entegre enstitisyon prestijye sa a, Laferrière te ouvri wout la pou yon pi gwo vizibilite ak yon konpreyansyon pi pwofon nan kilti ayisyen an sou yon nivo mondyal. Siksè Dany Laferrière depase fwontyè literè e li tounen yon sous enspirasyon pou jèn ekriven ayisyen. Pèseverans li devan defi pèsonèl ak politik yo montre ke talan ak detèminasyon ka triyonfe, menm nan sikonstans ki pi difisil yo.

Konpa Ayisyen

Mizik Kompa se yon estil mizik ayisyen ki te evolye sou tan pou l vin tounen yon pati entegral nan kilti mizik Ayiti. Konpa, ke yo rele tou Compas Direct, se yon style mizik dans ki karakterize pa kondwi ritm, gita elektrik, enstriman an kwiv ak souvan lyrics powetik. Li se souvan jwe nan pati yo, selebrasyon ak festival, e li te genyen tou popilarite entènasyonalman. Atis tankou Tabou Combo te ede gaye Kompa nan yon odyans mondyal.

Bataille de Vertières

Batay Vertières se te youn nan dènye gwo batay revolisyon an. Li te fèt nan Vertières, toupre vil Cap-Haitien, ki te lè sa a prensipal sant kolonyal franse nan Santo Domingo. Twoup ayisyen yo, sou kòmand Jeneral Jean-Jacques Dessalines, te fè fas ak twoup fransè Jeneral Rochambeau kòmande. Batay la te feròs, men fòs ayisyen yo finalman ranpòte yon viktwa desizif nan dat 18 novanm 1803. Viktwa sa a te mennen nan rann twoup fransè yo e li te make fen dominasyon kolonyal franse nan Sendomeng. 1ye janvye 1804, Jean-Jacques Dessalines te pwoklame endepandans Ayiti, sa ki te fè peyi a premye nasyon endepandan nan Amerik Latin nan ak dezyèm repiblik endepandan nan Emisfè Lwès la, apre Etazini. Se poutèt sa, batay Vertières la komemore an Ayiti chak ane 18 novanm kòm Jou Batay Vertières, yon jou fèt nasyonal selebre endepandans ak viktwa ayisyen yo kont dominasyon kolonyal yo.

Byè "Ewo": Fyète ayisyen atravè mond lan

1ye desanm make yon moman eksepsyonèl pou kominote ayisyen an ak renmen byè atravè lemond, ak lansman ofisyèl byè "Ewo" pa antreprenè ayisyen Jhonson Napoléon. Apre siksè "Kola Choucoune", ki deja prezan nan plizyè peyi, tankou Etazini ak Kanada, li se vire nan byè "Ewo" pran mache Ameriken an nan tanpèt. Disponib nan plizyè vil nan peyi Etazini, byè sa a enkòpore maryaj pafè ant tradisyon ak inovasyon, ofri konsomatè yo yon eksperyans gou inik. "Ewo" byè se pi plis pase jis yon bwason ki gen alkòl. Se yon plezi ki byen melanje gou natif natal kilti ayisyen an ak yon touche inovasyon. Nan yon peyi kote byè Prestige ak wonm Barbancourt te deja konkeri palè atravè lemond, byè "Ewo" ajoute ak fyète nan lis trezò gou ayisyen an. Jhonson Napoléon, nonm ki dèyè nouvo kreyasyon sa a, kontinye ap vole koulè Ayiti atravè lemond. Angajman li pou pwomouvwa bon jan kalite pwodwi ayisyen ap kontinye ranfòse repitasyon peyi li orijin. Byè "Ewo" se pa sèlman yon bwason, li se yon senbòl kreyativite ayisyen ak pèseverans ki depase fwontyè. Nouvo etap sa a demontre kapasite peyi a pou l fè pati tandans mondyal pou bon jan kalite byè atizanal. "Ewo" byè se pa sèlman yon pwodwi lokal dirijan, men li vle di tou sou sèn entènasyonal la kòm reprezantan yon kilti rich ak dinamik. Fyète ayisyen yo santi pou siksè Jhonson Napoléon ak nonmen k ap grandi nan byè "Ewo" se palpab. Se yon istwa siksè ki depase fwontyè jeyografik yo epi ki enkòpore fòs lespri antreprenè ayisyen an.

Rue Isaac Pardo, Jacmel

Nan kot sid Ayiti, vil Jakmèl yon trezò kiltirèl ak natirèl, kaptivan ak istwa rich, festival vibran ak bote eksepsyonèl bò lanmè. Jakmèl se renome pou festival li yo, ki pi popilè nan yo se Kanaval la Jakmèl. Kanaval sa a, diferan de sa Pòtoprens, make pa parad atistik, mask elabore ak pèfòmans mizik ki reflete kreyativite san limit nan abitan yo. Vil la se tou yon sant pou atizana, kote atis lokal yo pwodwi travay eksepsyonèl, ki gen ladan skultur bwa ak penti vibran. CP : Dave Photography

Kanaval ayisyen

Kanaval an Ayiti se youn nan evènman kiltirèl ki pi vibran ak ikonik. Selebre anvan Karèm, li make pa parad kolore, kostim ekstravagan, dans grizant ak pèfòmans mizik. Kanaval ayisyen an se yon fizyon lajwa nan tradisyon Afriken, Ewopeyen yo ak endijèn, ak manifestasyon atistik ki eksprime richès idantite kiltirèl ayisyen an. Fèt kanaval yo reflete lespri kreyatif, rezistans ak vitalite pèp ayisyen an.

Soup Joumou

Soup Joumou, yon pla ki fè fyète ayisyen, Li se yon senbòl rezistans, libète ak selebrasyon. Chak ane nan dat 1ye Janvye, fanmi ayisyen yo rasanble alantou fèt sa a pou komemore endepandans Ayiti epi goute gou rich ak konplèks nan plat sa a bon gou. Soup Joumou gen yon istwa ki byen anrasinen nan lit pou libète a. Li remonte nan epòk Revolisyon ayisyen an, lè esklav yo te revòlte kont moun k ap maltrete yo e finalman pran endepandans yo nan dat 1ye janvye 1804. Nan epòk la, soup kalbas, oswa "joumou" an kreyòl ayisyen, se te yon plat esklav entèdi. Sepandan, yon fwa yo gratis, yo te adopte soup sa a kòm yon senbòl nouvo libète yo. Soup Joumou se yon konkoksyon konplèks nan gou, ki mande yon varyete engredyan ak anpil atansyon chwazi. Eleman kle yo enkli joumou kalbas, vyann bèf oswa poul, legim tankou chou, kawòt, navèt ak pwaro, ak epis santi bon tankou tim ak tchili. Konbinezon engredyan sa a kreye yon senfoni gou ki tante boujon gou yo. Prepare Soup Joumou se yon seremoni nan tèt li. Legim yo ak anpil atansyon koupe, vyann lan marin ak epis santi bon yo melanje ak renmen. Joumou kalbas la kale, koupe an moso epi kwit jiskaske yon konsistans velours. Lè sa a, tout bagay konbine nan yon gwo po, mitone tou dousman pou pèmèt gou yo melanje ansanm annamoni. Soup Joumou se pi plis pase jis yon plat; li reprezante fòs ak rezistans pèp ayisyen an. Chak ti kiyè soup bon gou sa a se yon selebrasyon endepandans ayisyen an ak yon rapèl nan batay vanyan gason ki te mennen nan akonplisman li.

Vodou Ayisyen

Vodou se yon eleman esansyèl nan kilti ayisyen an. Li se yon relijyon synchretic ki enkòpore eleman nan adorasyon Afriken, kwayans endijèn ak enfliyans Katolik. Vodou se yon pratik espirityèl ki rich nan rituèl, dans, chante ak seremoni. Li konsidere kòm yon fason yo kominike ak lespri epi kenbe yon koneksyon ak zansèt yo. Vodou a gen yon gwo enfliyans sou atizay, mizik ak dans ayisyen, epi li souvan selebre nan festival ak evènman kiltirèl.